Hue m’agana d’escrivir sobre qualque qüestion lingüistica, que fa muito que no me hi foi e este ye un quaderno de bitacora naixito, entre atras cosas, ta tafalar bel poquet sobre as luengas e os parlages.
O norn ye una parla escandinava, acotolata dende o sieglo XIX —o suyo zaguer charrador coneixito estió Walter Sutherland, que morió enta part de l’anyo 1850—, que se charrava en Escócia en as islas d’o norte, Orkney e Shetland. Diz que tamien en Caithness —en o cavo norte d’a Escócia continental— se hi parló bel dialecto norn, pero no ne b’ha guaires racadas e, en tot caso, a luenga hi disapereixió ya en o sieglo XV.
O norn yera una variedat de l’antiguo noruego —prou parellana á o feroés que encara se charra n’as islas Feroe— e fue levato t’a Escócia per es colonizadors vikingos en o sieglo IX. Quan en 1468 (Orkney) e 1469 (Shetland) pason d’a corona noruega t’a escocesa, emprencipió á retacular devant d’o escocés —a luenga germanica, no pas o gaelico— dica dixar de charrar-se, mesmo en as isolatas islas de Foula e Unst, á la fin d’o sieglo XIX.
Justament n’a isla d’Unst o lingüista feroés Jakob Jakobsen replecó una dovinalla norn en a decada de 1890. A mesma dovinalla ye tamien coneixita en as islas Feroe e en Islándia.
A version norn que Jakob Jakobsen en transcrivió ye a siguient:
Fira honga, fira gonga,
Fira staad upo "skø"
Twa veestra vaig a bee
And een comes atta driljandi.
Que ye prou parellana á la versión feroesa:
Fýra hanga, fýra ganga,
Fýra standa uppí ský
Tvey vísa veg á bø
Og ein darlar aftast.
E mesmo á la islandesa
Fjórir hanga, fjórir ganga,
Fjórir veg vísa,
Tveir fyrir hundum verja
Einn eftir drallar,
sá er oftast saurugur.
A traduccion d’a dovinalla ye: Quatre penjan, quatre marchan,/ Quatre se levantan ent’o cielo,/ Dos amonstran o camin ent’o campo/ E una viene rechumbelando deçaga.
A respuesta, prou que sí, ye a vaca. As quatre que penjan ye o braguero, as quatre que marchan son as patas, as quatre que se levantan ent’o cielo son as dos orellas e os dos cuernos, os uellos son os dos que amonstran o camin ent’o campo e a coda ye a que viene rechumbelando deçaga.
No me digaz que no tos ricuerda arrienda á la dovinalla sobrarbesa que dice:
Quatre terrosas,
quatre venosas,
dos giracans
e un giramoscas
e que tamien, prou que sí, fa mencion d’a vaca. As quatre terrosas son as patas, as quatre venosas as tetas, os dos giracans os cuernos e o giramoscas ye a coda.
No me digaz que no ye curioso que os vaquers d’as islas escandinavas e d’os Perineus aragoneses faigan servir metaforas tan pareixitas ta descrivir o suyo bestiar.
No me digaz que no ye una pena que b’haiga gent que s’encerrine en fer-nos creyer que as luengas fan buegas quan as luengas —totas as luengas, grans u chiquetas, vivas u muertas— sirven e han servito ta comunicar e unir os pueblos.
No me digaz que no ye una disgrácia —que no ye una vergüenya— que dixemos morir tot ixe heréncio sin tartir sisquiera.
