jueves, 31 de octubre de 2013

As almetas

“Ái, o ninon, tiene l’almeta adormita” se coneix que me diciva lola quan yere chiquinin e o suénio me burniava. “Ái, o ninon, tiene l’almeta adormita” les ha dito mama á toz os mios fillos —á toz os suyos nietos— mientres son estatos chiquinins e o suénio los ha burniatos.
Perque as almetas siempre son estatas presents en a nuestra cultura montanyesa. Quan o pastor matava bel cordero e arrullava a suya almeta á o teito d’a mallata. Quan os mocez querevan fer miedo á os suyos germanos chiquez e les contavan histórias d’almetas e totons. Quan as lolas u as mairs cunavan á o caganiedos d’a casa á o canto d’o fogaril mientres a suya almeta pura tornava t’a pureça d’o suénio de qui no tiene memória. Reals e irreals de vez, amables e ixorrontadras, as almetas yeran una preséncia quasi diária en as nuestras vidas. Més que més ta estes dias, quan octubre se torna noviembre, s’alcorçan os dias  e a fredor se fica á escuso en os nuestros cuerpos e en os nuestros pensamientos viellos e nuevos á un tiempo.
En casa nuestra, —en totas as casas d’o lugar— ta Toz os Santos, encendévanos lampas e velas en ricuerdo d’os nuestros difuntos. Con carinyo nos mirávanos as suyas fotos e con devocion reçávanos o rosário per lo suyo eterno discanso. Mesmo les févanos un puesto en a cadiera, á o canto d’o fogaril, en a casa que yera estata —que yera encara— casa suya.
Perque os difuntos siempre son estatos rispetatos en a nuestra cultura montanyesa. Per ixo lo dos de noviembre toz ívanos ta misa e metévanos una vela en o nuestro banco d’a ilésia. Per ixo lo dos de noviembre as campanas tanyevan á difuntos cada hora e os vivos no févanos mica rúdio sino que visitávanos as fuesas d’os nuestros, que hévanos adreçato con flors, e o mosen hi feva un responso e dimpués toz juntos, os vivos e tamien —en bella mida­— os muertos minjávanos uegos e almendras e lenganiças, que hévanos replegato en una plega, e confirmávanos os nuestros vinclos, o nuestro sentimiento de comunidat, con o sano goyo de qui ye en paz con o suyo pasato e con o suyo present —con os suyos pairs e os suyos fillos­— e sabe que a vida nunca s’amorta en qui se mantiene fiel á las suyas tradicions.
Perque una cosa yera a nuestra nueit d’as almetas e una atra ­—diferent de tot— este fastioso halloween irreverent que nos quieren fer vivir agora. Perque una cosa yera a nuestra cultura montanyesa e una atra ­—diferent de tot— este bofo mundo sin sentito que nos quieren fer vivir agora.